Primate Józef Glemp and the political opposition in years 1983-1984
Rafał Łatka
Instytut Pamięci Narodowej, Biuro Badań Historycznych (Poland)
https://orcid.org/0000-0003-2650-4031
Abstract
Card. Józef Glemp's attitude towards political opposition was critical and sceptical throughout the entire decade of the 1980s. The above mentioned analysis sheds some light on the attitude of the primate to the underground in years 1983- 1984. The author presents the primate's approach to this problem in the period of preparations for the second pilgrimage of John Paul II to the Homeland and the tightening of religious policy by the authorities of the Polish People's Republic, which took place as a result of the evaluation of the effects of the papal visit. It should be emphasised that the detachment from the activity of the opposition also resulted in the primate's critical approach to cooperation of the clergy with the political underground. This article discusses it on the example of the attitude of card.
Glemp to priest Popiełuszko. However, the detachment and scepticism towards the opposition did not mean that the primate and the Polish Episcopate did not stand up for the repressed by the authorities. They did it regularly and the chairman of the Polish Episcopal Conference addressed this issue, among others, during the talks
with W. Jaruzelski.
Keywords:
Primate Glemp, Church, authorities, opposition, papal pilgrimage, Solidarity, martial law, priest Jerzy PopiełuszkoReferences
Archiwum Archidiecezjalne Warszawskie, Sekretariat Prymasa Polski:
Google Scholar
AAW, SPP 1a. Protokoły Konferencji Plenarnej Episkopatu Polski 1983–1984. Protokół 191. Konferencji Episkopatu Polski Ordynariuszów, Warszawa, 24 III 1983.
Google Scholar
AAW, SPP 1b. Protokoły Konferencji Plenarnej Episkopatu Polski 1983–1984. Protokół 192. Konferencji Plenarnej Episkopatu Polski, 3–4 V 1983 r., Jasna Góra, s. 3.
Google Scholar
AAW, SPP 1c. Protokoły Konferencji Plenarnej Episkopatu 1983–1984. Protokół 198. Konferencji Plenarnej Episkopatu, 25–26 I 1984 r.
Google Scholar
AAW, SPP 1d. Protokoły Konferencji Plenarnych Episkopatu 1983–1984. Protokół 199. Konferencji Plenarnej Episkopatu Polski, 28–29 III 1984.
Google Scholar
AAW, SPP 1e. Protokoły Konferencji Plenarnej Episkopatu 1983–1984. Protokół 200. Konferencji Plenarnej Episkopatu, 2–3 V 1984.
Google Scholar
AAW, SPP 1f. Protokoły Konferencji Plenarnej Episkopatu Polski 1983–1984. Protokół 201. Konferencji Plenarnej Episkopatu Polski, 15–16 VI 1984.
Google Scholar
AAW, SPP 2a. Prymas Polski i stosunki kościelne w Polsce 1981–1986. List prymasa Józefa Glempa do Jana Pawła II, 8 VI 1983.
Google Scholar
AAW, SPP 2b. Prymas Polski i stosunki kościelne w Polsce 1981–1986. Próba oceny sytuacji Kościoła w Polsce na tle wydarzeń społeczno-politycznych 1980–1981.
Google Scholar
AAW, SPP 2c. Prymas Polski i stosunki kościelne w Polsce 1981–1986. Refleksje nad II pielgrzymką Ojca Świętego Jana Pawła II do Polski, 16–23 VI 1983.
Google Scholar
AAW, SPP 3a. Rada Główna Episkopatu Polski 1983–1984. Protokół Komisji Głównej Episkopatu Polski, 19 I 1983.
Google Scholar
AAW, SPP 3b. Rada Główna Episkopatu Polski 1983–1984. Protokół Rady Głównej Episkopatu Polski, Poznań, 23 IV 1983.
Google Scholar
AAW, SPP 3c. Rada Główna Episkopatu Polski 1983–1984. Protokół Posiedzenia Rady Głównej Episkopatu Polski, 25 VIII 1983.
Google Scholar
AAW, SPP 3d. Rada Główna Episkopatu Polski 1983–1984. Protokół Rady Głównej Episkopatu Polski, 15 IX 1983.
Google Scholar
AAW, SPP 3e. Rada Główna Episkopatu Polski 1984. Protokół Rady Głównej Episkopatu Polski, 27 III 1984.
Google Scholar
AAW, SPP 3f, Rada Główna Episkopatu Polski 1983-1984, Protokół Rady Głównej Episkopatu Polski, 28 IV 1984.
Google Scholar
AAW, SPP 4. Rozmowy z władzami 1983–1987. Sprawozdanie. Interwencje władz państwowych w czasie wizyty Papieża Jana Pawła II w Polsce.
Google Scholar
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie:
Google Scholar
AIPN 1a, 0449/41. T. 5. Materiały informacyjne Departamentu I MSW dotyczące polskiego Kościoła katolickiego. Wizyty prymasa Glempa w USA, Wielkiej Brytanii, Watykanie, k. 271–272, Notatka informacyjna dotycząca reakcji watykańskich na niektóre wypowiedzi J. Glempa w czasie jego pobytu w Brazylii, 16 IV 1984 r., Warszawa.
Google Scholar
AIPN 1b, 0449/41. T. 5. Materiały informacyjne Departamentu I MSW dotyczące polskiego Kościoła katolickiego. Wizyty prymasa Glempa w USA, Wielkiej Brytanii, Watykanie, k. 286–287, Informacja dotycząca reakcji paryskiej „Kultury” na niektóre wypowiedzi kard. J. Glempa w czasie jego pobytu w Brazylii, 4 IV 1984 r., Warszawa.
Google Scholar
AIPN 1c, 0449/41. T. 5. Materiały informacyjne Departamentu I MSW dotyczące polskiego Kościoła katolickiego. Wizyty prymasa Glempa w USA, Wielkiej Brytanii, Watykanie, k. 423, Informacja dotycząca opinii kard. Glempa na temat sytuacji w Polsce.
Google Scholar
AIPN 2, 1585/4633. Informacje Departamentu IV MSW z 1984 r., k. 5. Informacja dotycząca sytuacji w środowiskach kontrolowanych przez Departament IV MSW i wydziały IV WUSW (wg meldunków z 12 I 1984 r.), 12 I 1984 r., Warszawa.
Google Scholar
AIPN 3a, 1585/4634. Kościół Rzymskokatolicki w Polsce – działania i inicjatywy. Stosunek do opozycji i władz. Sytuacja na wsi. Informacje Departamentu IV MSW, k. 94. Informacja dotycząca sytuacji w środowiskach kontrolowanych przez Departament IV MSW i wydziały IV WUSW (wg meldunków z 16 II br.), 16 II 1984 r., Warszawa.
Google Scholar
AIPN 3b, 1585/4634. Kościół Rzymskokatolicki w Polsce – działania i inicjatywy. Stosunek do opozycji i władz. Sytuacja na wsi. Informacje Departamentu IV MSW, k. 101–102. Informacja dotycząca sytuacji w środowiskach kontrolowanych przez Departament IV MSW i wydziały IV WUSW (wg meldunków z 20 II br.), 20 II 1984 r., Warszawa.
Google Scholar
AIPN 4, 1585/4635. Informacje Departamentu IV MSW, k. 68, Informacja dotycząca sytuacji w środowiskach kontrolowanych przez Departament IV MSW i wydziały IV WUSW (wg meldunków z 2 V br.), 2 V 1984 r., Warszawa.
Google Scholar
AIPN 5, 1585/4636. Informacje Departamentu IV MSW, k. 164. Informacja dotycząca sytuacji w środowiskach kontrolowanych przez Departament IV MSW i wydziały IV WUSW (według meldunków nadesłanych 21 bm.), 21 IX 1984.
Google Scholar
AIPN 6, 1585/4637. Informacje Departamentu IV MSW, k. 68. Informacja dotycząca sytuacji w środowiskach kontrolowanych przez Departament IV MSW i wydziały IV WUSW (według meldunków z 8 XII 1984 r.), 8 XII 1984.
Google Scholar
Dudek, A., Gryz, R. (2006). Komuniści i Kościół w Polsce (1945–1989). Kraków. Friszke, A. (2017). Sprawa jedenastu. Uwięzienie przywódców NSSZ „Solidarność” i KSS „KOR” 1981–1984. Kraków.
Google Scholar
Grajewski, A. (2014). Między Wschodem a Zachodem. Druga pielgrzymka Jana Pawła II do Polski w perspektywie bloku wschodniego. W: J.M. Ruman (red.), Pielgrzymka nadziei. II wizyta Jana Pawła II w Ojczyźnie. Warszawa.
Google Scholar
Kindziuk, M. (2010). Kardynał Józef Glemp. Ostatni taki prymas. Warszawa.
Google Scholar
Kindziuk, M. (2016). Prymas Józef Glemp wobec ks. Jerzego Popiełuszki. Warszawskie Studia Teologiczne (4).
Google Scholar
Kindziuk, M. (2018). Jerzy Popiełuszko. Biografia. Kraków.
Google Scholar
Kindziuk, M. (2019). Historyczne i polityczne aspekty komunikacji społecznej prymasa Józefa Glempa w okresie przełomu w Polsce 1981–1992. Warszawa. Łatka, R. (2015). Antykościelny zwrot w polityce wyznaniowej władz PRL po drugiej pielgrzymce Jana Pawła II na przykładzie województwa krakowskiego. W: Ł. Kamiński, J. Szumski (red.), Letnia Szkoła Historii Najnowszej 2014. Referaty. Warszawa.
Google Scholar
Łatka, R. (2016a). Gustaw Herling-Grudziński a PRL – perspektywa realisty z Neapolu. Pamięć i Sprawiedliwość (2).
Google Scholar
Łatka, R. (2016b). Płaszczyzny wpływu Kościoła na Solidarność (1980–1981). Komunizm: system – ludzie – dokumentacja (5).
Google Scholar
Łatka, R. (2018a). ,,Bronić Solidarność przed wkraczaniem na tereny polityczne”. Prymas Stefan Wyszyński wobec Solidarności. W: E. Czaczkowska (red.), Stefan Wyszyński wobec opozycji i oporu społecznego 1945–1981. Warszawa.
Google Scholar
Łatka, R. (2018b). Prymas Józef Glemp wobec opozycji politycznej 1981–1982. Warszawskie Studia Teologiczne (2).
DOI: https://doi.org/10.30439/WST.2018.2.4
Google Scholar
Łatka, R. (2019). Episkopat Polski wobec współpracy duchowieństwa z opozycją solidarnościową 1980–1989. W: tenże (red.), Księża dla władzy groźni. Duchowni współpracujący z opozycją 1976–1989.Warszawa [w druku].
Google Scholar
Majchrzak, G. (2016). Tajemnice stanu wojennego. Warszawa.
Google Scholar
Michalski, K. (2012). Działalność Komisji Wspólnej przedstawicieli Rządu PRL i Episkopatu Polski 1980–1989. Warszawa.
Google Scholar
Paczkowsk, A. (2007). Wojna polsko-jaruzelska. Stan wojenny w Polsce 13 XII 1981 – 22 VII 1983. Warszawa.
Google Scholar
Piątkowski, K. (2005). Sytuacje konfliktowe w relacjach Kościoła z opozycją antykomunistyczną w Polsce (grudzień 1981 – luty 1989). Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio K: Politologia, 12.
Google Scholar
Popiełuszko, J. (1991). Słowa do narodu. Kazania. Modlitwy. Zapiski z lat 1980– 1984. Kęty.
Google Scholar
Raina, P. (1990). Ksiądz Jerzy Popiełuszko. Męczennik za wiarę i ojczyznę. T. 1: W służbie Kościoła. Olsztyn.
Google Scholar
Raina, P. (1995). Rozmowy z władzami PRL. Arcybiskup Dąbrowski w służbie Kościoła i narodu. T. 2: 1982–1989. Warszawa.
Google Scholar
Raina, P. (1996). Kościół w PRL. Kościół katolicki a państwo w świetle dokumentów 1945–1989. T. 3: Lata 1975–1989. Poznań–Pelplin.
Google Scholar
Raina, P. (1997). Wizyty apostolskie Jana Pawła II w Polsce. Rozmowy przygotowawcze Watykan–PRL–Episkopat. Warszawa.
Google Scholar
Raina, P. (1999). Troska o internowanych. Interwencje abp. Dąbrowskiego u gen. Kiszczaka 1982–1989. Warszawa.
Google Scholar
Rakowski, M. (2004). Dzienniki polityczne 1981–1983. Warszawa. Siwek, S. (2001). Fundacja Rolnicza. Jak władze PRL zablokowały wsparcie przez
Google Scholar
Kościół polskich rolników. Fakty, dokumenty – negocjacje w latach 1981–1987. Warszawa.
Google Scholar
Skórzyński, J. (2012). Odrzucona propozycja. Rozmowy o uwolnieniu przywódców Solidarności 1983–1984. Wolność i Solidarność (4).
Google Scholar
Wysocki, W. J. (2010). Środowiska opozycyjne a prymasi Polski, kard. Stefan Wyszyński i kard. Józef Glemp. Studia Prymasowskie (4).
Google Scholar
Żaryn, J. (2003). Dzieje Kościoła katolickiego (1944–1989). Warszawa.
Google Scholar
Żaryn, J. (2009a). Ksiądz Jerzy Popiełuszko oczami SB. W: Ks. Jerzy Popiełuszko. Dodatek specjalny IPN do „Niezależnej Gazety Polskiej” i „Nowego Państwa” (10).
Google Scholar
Żaryn, J. (2009b). Wstęp. W: J. Mysiakowska (oprac.), Aparat represji wobec księdza Jerzego Popiełuszki 1982 –1984. T. 1. Warszawa.
Google Scholar
Authors
Rafał ŁatkaInstytut Pamięci Narodowej, Biuro Badań Historycznych Poland
https://orcid.org/0000-0003-2650-4031
Dr Rafał ŁATKA – historyk i politolog, dr nauk społecznych z zakresu nauk o polityce (specjalność historia najnowsza Polski), pracownik Biura Badań Historycznych IPN, koordynator Centralnego Projektu Badawczego IPN: ,,Władze komunistyczne wobec Kościołów i związków wyznaniowych w Polsce 1944-1989”, redaktor naukowy serii wydawniczej: „Kościół katolicki w dokumentach”. Autor książek: Kościół katolicki w Polsce rządzonej przez komunistów, Warszawa 2017 (wspólnie z Józefem Mareckim); Arcybiskup Antoni Baraniak 1904-1977, Poznań-Warszawa 2017 (wspólnie z Konradem Białeckim, Rafałem Reczkiem i Elżbietą Wojcieszyk); Polityka władz PRL wobec Kościoła katolickiego w województwie krakowskim w latach 1980-1989, Kraków 2016; Komuniści i Kościół w Polsce ,,ludowej” w perspektywie centralnej i krakowskiej, Warszawa 2016; Pielgrzymki Jana Pawła II do Krakowa w oczach SB. Wybór dokumentów, Kraków 2012; redaktor wielu tomów studiów. Sekretarz redakcji czasopisma „Pamięć i Sprawiedliwość”, członek redakcji pism ,,Glaukopis” i ,,Myśl.PL”.
Statistics
Abstract views: 191PDF downloads: 74
